"Op den slag gedood door het staal zijner vrienden, naar wie hij zo innig verlangde !"
"Heb het vermorzeld lijk van Alfons Schelpe, wagenmaker, helpen wegbrengen..."

Deze twee zinnen uit het dossier tot aanvraag van een invaliditeitspensioen bevestigen het verhaal dat al bijna 100 jaar de mondelinge familiegeschiedenis een dramatische tint geeft ; bij de laatste ontploffing, tien dagen voor het einde, na vier lange oorlogsjaren, met de enige zoon uit het gezin aan het front,...

Maar laat ons beginnen bij het begin en niet bij het trieste einde.
Alphonse werd geboren te Nevele op 6 juni 1860. Zijn ouders zijn Victor Leander Schelpe en zijn moeder heet Marie-Clemence Vincent. Wanneer zijn moeder overleden is weten we niet maar zijn vader is pas op 94-jarige leeftijd gestorven in 1929. Alphonse , soms geschreven met een 'e' achteraan, soms met een 'f' ipv 'ph', was de oudste van een gezin van vier kinderen.

Het is bijna onbegrijpelijk dat Augusta en vooral Alphonse op deze foto zó verouderd zijn. De foto is maximum 12 jaar later genomen dan de vorige, tijdens de grote oorlog, terwijl Maurice aan het front was.
De foto in de kader op het tabouretje is een foto van Maurice gekleed als soldaat.
Deze foto vindt u in de fotogalerij van deze pagina.

Wat nu volgt is een stukje geschiedenis van de 'grote oorlog' dat niet zo bekend is. De ommekeer van de uitputtende stellingenoorlog is er gekomen naar aanleiding van de gemeenschappelijke offensieven van de gealieerden in de nazomer van 1918. Het Belgische leger heeft toen voor het eerst, sinds de terugtrekking in 1914, actief meegedaan aan het heroveren van Belgisch grondgebied. Voordien beperkte ons leger zich tot het verdedigen van de eigen stellingen.
De oorlog is voor de Belgen niet geëindigd in de loopgraven aan de Ijzer maar een heel stuk daarvandaan, tussen Gent en Antwerpen. Al van in september en vooral oktober 1918 schoof het front op in oostwaartse richting.
Het Belgische leger arriveert op 20 oktober te Hansbeke, niet ver van Vosselare. Het is de 9de infanterie-divisie die de taak krijgt om te Landegem het schipdonkkanaal over te steken.

Voor de overgebleven burgerbevolking van deze dorpen zit er niets anders op dan zich te verschuilen in de kelders. Tijdens deze gevechten wordt het dorp van Landegem zwaar getroffen door de Belgische artillerie. Deze staat opgesteld in Hansbeke en probeert vandaar de overkant van het Schipdonkkanaal te treffen, waar de Duitsers zich verschanst hebben.
Vosselare ligt enkele kilometer ten zuiden van Landegem, ook aan dezelfde zijde van het Schipdonkkanaal.

Hieronder ziet u links de kaart en satellietbeelden zoals het er nu uitziet. Rechts ziet u een kaart waarop het front getekend staat zoals het was op 20 oktober en , na de gevechten, op 2 november 1918.

In Vosselare komen zes burgers om het leven tijdens deze beschietingen . De eerste is Maurice Bytebier die op 30 oktober om het leven komt. Maurice is een kind van hooguit tien jaar. Op 31 oktober komt Marie De Buck om het leven.

Wat er zich de allerlaatste dag van de gevechten heeft afgespeeld, op deze allerheiligen van 1918, kan u bekijken in onderstaand videofragment. Het verhaal wordt verteld door de kleindochter van Alphonse, Cécilia Schelpe, zoals zij het van haar ouders altijd heeft horen vertellen.

Tijdens de nacht van 1 op 2 november zijn de Duitsers vertrokken. Dit was het gevolg van zware verliezen te Deinze.

Hierboven ziet u het monument dat later is opgericht ter herinnering van de slachtoffers.
Hiernaast ziet u een herinneringsprentje, gemaakt ter nagedachternis.
Het lichaam van Alphonse is begraven op het kerkhof van Vosselare, links naast de kerk. Op dezelfde plaats is later zijn zoon Maurice begraven. Dit graf is er nog steeds maar enkel mijn grootouders Maurice Schelpe en Maria D'Haenens worden vermeld. De oorspronkelijke grafsteen met de namen van Alphonse en Augusta Verwee bestaat niet meer.

Hier eindigt het levensverhaal van Alphonse Schelpe.
Hij is op dat moment 58 jaar. Niet alleen zijn broer en zusters zijn op dat moment nog allemaal in leven maar ook zijn vader, Leander.
De jongste dochter, Maria, was nog maar 16 jaar.

Toch was dit plotse verlies niet het enige voor de familie. Slechts 7 dagen na haar vader overlijdt de middelste dochter Anna op 21-jarige leeftijd te Ruysselede. Opnieuw een zware klap voor de familie Schelpe.

Het enige positieve nieuws komt pas na de wapenstilstand : Maurice, de enige zoon aan het front, keert levend terug naar huis.

Aan zowel Anna als Maurice zal nog een aparte pagina gewijd worden.

Alphonse rond 1905



Alphonse rond 1916

Plaats en tijdstip waarop het feit geschiedde :

den 1 sten November 1918 om 4 uren 'S namiddags gedood in den Corridor van het huis der gebuurvrouw Weduwe Claeys Kerkstraat Vosselaere

Aard van het feit :

Na door de Duitschers uit zijne woning te zijn verdreven den 21ste october 1918 en na 11 dagen in voormelde woning in den Kelder te hebben verbleven, er iedereen verzorgend, ondersteunend, moed insprekend, verliet hij den kelder - voormeld uur - aangezien alle geschut was opgehouden, in de hoop de Eerste Franschen te groeten, ook om te zien of zijne woning en werkhuis gansch was vernield ; Helaas 2 laatste Fransche Obussen worden op Vosselaere nog afgeschoten ; 1 ervan treft de woning der Weduwe Claeys ; met eene buurvrouw (hier wordt Regina Coen bedoeld) naast hem Valt hij op den dorpel getroffen neder om niet meer op te staan ! Op den slag gedood door het Staal zijner Vrienden, naar wie hij zo innig Verlangde !

Omstandigheden waarin het geschiedde :

Onze woning, werkhuis, alles vernield, zijnde hout en alaam door de Duitschers meegenomen, meubelen, alles verloren, niets meer bezittend, den eenigen zoon in het leger, zonder vast bestaan, nog twee minderjarigen, den Vader onzen steun gevallen, die iederen Dag 6 tot 7 fr verdiende, verhoop ik recht te hebben, op eene voldoende vergoeding
.......
den 30ste July 1919

Eerste opmerkingen in verband met het dossier

Het dossier bevat nog heelwat informatie aangaande de vergoeding die werd toegekend ; het vonnis van de rechtbank, ondersteunende documenten enz.
Dit alles moet nog verder onderzocht worden maar een aantal zaken springen toch al onmiddellijk in het oog :

1) de eerste verklaring dateert van 30 juli 1919 ; een aantal stukken zijn van januari 1921 en er is een verzoek bij van 5 april 1921, gericht aan het ministerie van economische zaken, om spoedig een beslissing te bekomen betreffende de vergoeding. Voor een gezin zonder inkomen zal dit geen makkelijke periode geweest zijn. Het uiteindelijke vonnis wordt geveld op 28 juli 1922 te Gent.
Wie weet heeft dit alles bijgedragen tot het late huwelijk van de enige zoon Maurice (mijn grootvader) : deze is pas in 1924, op 32-jarige leeftijd, in het huwelijksbootje gestapt.

2) uit de verklaring van Gusta kan afgeleid worden dat ze zelf niet aanwezig was bij het gebeuren ; ze praat enkel in de derde persoon over de aanwezigen in het huis en de kelder. Dit zou kunnen aansluiten bij een opmerking die de heer André Bollaert (zie ook heemkundige site Landvannevele) maakte nav het overlijden van Anna Schelpe, de dochter van Alphons ; volgens de vader van de heer Bollaert zouden verschillende burgers gevlucht zijn na het opblazen van de kerktorens van Nevele en Vosselare. Vermits de familie Schelpe gehuisvest was in de Kerkstraat nr 25 kan dit een verklaring zijn waarom Alphonse als enige van het gezin thuis gebleven was.

4)Volgens het verhaal dat Cecilia Schelpe altijd te horen had gekregen, was haar grootvader getroffen door een Duitse obus. Hieraan kon al onmiddellijk getwijfeld worden als de posities van de stellingen bekeken werden (zie hierboven getoonde kaart en google-maps) .
Dit is veruit het enige in het overleveringsverhaal dat afwijkt van de feiten die we nu kennen. U zal merken, op andere pagina's van deze site, dat sommige verhalen in de loop der jaren toch wel grotere afwijkingen vertonen van de werkelijkheid !

5) we zien dat de meeste briefwisseling, zelfs in 1922, nog steeds geadresseerd is aan de Thieltstraat nr 11 te Nevele. Dit doet vermoeden dat het vernielde huis nog een hele tijd onbewoonbaar is gebleven. We zijn ook niet zeker of Gusta nadien terug naar dit huis in Vosselare is verhuisd.
Wat we wel weten is dat ze, nadat Maurice en Maria(D'haenens) in 1928, twee rijhuisjes gekocht hadden in de Dorpstraat (mogelijk dezelfde straat als de kerkstraat maar van naam veranderd ?), het huis dat het kortst bij de kerk staat bewoond heeft. Ze is daar ook gestorven. Het huis is nog steeds bewoond door haar kleindochter, Hilda Schelpe, mijn "meetje". Het huidige huisnummer is 35.

6) en ten slotte nog dit : hoeveel dossiers zouden er zo nog bestaan van Vosselare en omstreken ...

De schadevergoeding

Het dossier is enkel gericht op de schadevergoeding nav het overlijden van Alphonse; er is nergens sprake van schadevergoeding nav de schade aan de woning, behalve een verwijzing op de rand van een document :

Om de eerste nood te dekken heeft Gusta in Brugge,in de zaal Hulpverbond, voor ongeveer 500 fr schoenen en kleren gehaald. Wanneer ze dit juist afgehaald heeft weten we niet.
Sinds juni 1919 kreeg ze elke maand een vergoeding van 50 fr tot aan het vonnis van 28 juli 1922 ; toen werd de schadevergoeding vastgelegd op 1500 fr per jaar voor haar en op 300 fr per jaar voor de enige minderjarige dochter. Deze schadevergoeding van 300 fr verviel op het moment dat Maria 18 jaar werd : op 27 juli 1920.

Gusta heeft de vergoeding gekregen tot aan haar dood, 10 september 1933.

Ondanks het feit dat Gusta "maar" een café-dochter was moet ze toch een degelijke schoolopleiding genoten hebben. Zowel in het nederlands als het frans komt ze verrassend vlot uit de hoek. Hoewel mijn moeder, Cecilia Schelpe (dochter van Maurice), haar grootmoeder nooit heeft gekend herinnert ze zich dat altijd verteld werd dat Gusta een zeer belezen vrouw was ; ze was geabonneerd op het Davindsfonds en probeerde alles te lezen wat er te lezen viel. Officieel was ze van beroep naaister maar dikwijls wordt ze, zoals toen gebruikelijk was, vermeld als de huisvrouw van Alphonse.
Er is van Gusta ook een zeer speciaal handschrift bewaard gebleven : ze heeft in 1912 een gedicht geschreven voor de toen 99-jarige Juffrouw Ida de Kerchove d'Exaerde.

Ida de Kerchove d'Exaerde

Juffrouw, of Jufvrouw zoals het toenertijd geschreven werd, was de laatste telg van een adelijke familie uit Nevele. Er is zelfs een herdenkingsprentje uitgegeven ter gelegenheid van haar 100ste verjaardag. Hoe oud ze uiteindelijk geworden is weet ik niet maar zeker is dat ze in augustus 1914 nog in leven was . Dit weten we adhv het feit dat ze vermeld wordt in een dagboek van Virginie Loveling. Virginie Loveling was een tante van Cyriel Buysse en deze laatste is wellicht de bekendste Vlaming van Nevele.
Het opmerkelijke aan deze vermelding is dat ze ook het verband legt tussen juffrouw de Kerchove en de familie Schelpe en vervolgens met Gusta Verwee. Volgend citaat is terug te vinden in de dagboeken van Virginie Loveling :

De kamenier van een juffrouw, die verleden jaar met grooten luister en praal haar honderdsten verjaardag – 6 december – door heel de bevolking van Nevele en ’t omliggende heeft mogen zien vieren, werd door een schrapnell in den buik getroffen, terwijl zij hare verschrikte meesteres naar dezer slaapkamer leidde. Zij ligt op sterven”, schrijft Virginie Loveling in haar dagboeken op woensdag 21 oktober 1914

"Op de linkeroever (van het Schipdonkkanaal) zijn twee personen gekwetst van wie de meid (Schelpe) van de honderdjarige Juffr. de Kerkhove d’ Exaerde; zij werd getroffen door een obus terwijl zij haar meesteres verzorgde”, verduidelijkt Jan Luyssaert recent in Het Land van Nevele." ".

De meid (Schelpe) waarnaar hier verwezen wordt is Paulina Schelpe. Paulina is een zuster van Alphonse en aldus een schoonzus van Gusta Verwee. De verwijzing naar de gewonde meid is vermoedelijk een vergissing. Paulina is uiteindelijk 94 jaar geworden (1863-1957) en van haar is in de familie nooit iets gehoord ivm oorlogsgeweld.

Naast het gedicht en haar verklaringen op de documenten voor de aanvraag van het weduwepensioen zijn er nog enkele geschreven stukken bewaard gebleven van Augusta ; deze bevinden zich in de collectie van Raymond De Smedt, de kleinzoon van de jongere zuster van Gusta : Irena Verwee. Het betreft vooral postkaarten die geschreven werden rond nieuwjaar of pasen. Ook toen Irena al overleden was hield Gusta nog kontakt met haar schoonbroer Petrus Aldeweireldt en haar nichtje Juliana.

Irena was 15 jaar jonger dan Gusta en is al op 47-jarige leeftijd overleden. Haar dochter Juliana, soms geschreven Julia-Anna, was de enige dochter van Irena en nog maar 19 toen haar moeder stierf. Dit heeft ertoe geleid dat de band tussen Juliana en haar tante Gusta altijd erg sterk is gebleven. Later heeft Juliana altijd kontakt blijven houden met de kinderen en kleinkinderen van Gusta. Mogelijk hebben de verdere tegenslagen die Juliana gekend heeft hierin ook een rol gespeeld : haar eerste echtgenoot is drie dagen na hun huwelijk overleden en haar tweede echtgenoot, de vader van haar vier kinderen, is ook al op 42-jarige leeftijd overleden.
Sinds een half jaar is de familieband, die sinds het overlijden van Juliana in 1992 wat verwaterd was, terug geactiveerd ! Zelf ben ik een achterkleinzoon van Alphonse en Augusta . Eén van de vier kleinzonen van Petrus en Irena , Raymond De Smedt , heeft opnieuw kontakt gezocht met de nakomelingen van Gusta. Gelukkig is hij ook zo gepassioneerd door zijn familiegeschiedenis en dankzij zijn archieven en opzoekwerk is het ook voor de nakomelingen van Gusta en Alphonse makkelijker om hun wereld opnieuw tot leven te brengen.
Hiernaast ziet u een foto van Irena met haar echtgenoot Petrus en haar dochter Julia-Anna. De foto is vermoedelijk begin jaren 20 genomen.

Ondanks de vele tegenslagen die Gusta in het leven heeft gekend is er van haar laatste levensjaren wel geweten dat ze dol was op haar kleinkinderen. Op de foto hiernaast zie je Gusta samen met haar oudste kleindochters ; het zijn Madeleine, dochter van Martha en Julia, dochter van Louisa. Beiden zijn nog in leven. Ook was Gusta dol op Alfons, de oudste zoon van haar enige zoon Maurice. Deze woonde vlak naast haar.